Voor de komst van de mechanisatie van het maaien van gras en graan rond 1920 werd op de landbouwbedrijven gras en graan met de zeis gemaaid. De zeis had een lang, iets gebogen spits toelopend mes. Het mes stond haaks op de lange houten steel.
De zeis moest vlijmscherp geslepen zijn om gras of granen goed te kunnen afmaaien. Op een maaidag werd de zeis regelmatig gehaard, de maaier plaatste een haarspit in de grond en met een haarhamer beklopte hij het mes op het aambeeld.
Goed haren was een kunst, het maaien was zwaar werk, vaak werden oude mannen die de kunst van het haren en er geduld voor hadden op een kruiwagen mee naar het werk/akker genomen en deze oude mannen waren bij een groepje van maaiers steeds bezig met het haren van de zeisen. Die oude mannen vonden dat gezellig ze hoorden er bij en maakte zich nog nuttig en bij schaft was er altijd een goed gesprek.
Voor kleine percelen van akkertjes graan heb ik dit in de vijftiger jaren nog gezien, het maaien van zo’n perceel met de hand. Ik heb als jongen van 14-15 jaar nog met een zeis (zicht voor graan) op een akker gestaan met mijn oude ooms in een zogeheten maaigang.
De laatste decennia werd het zeismaaien nog gebruikt om sloottaluds en randen van percelen vaak tussen bomen nog met de hand te maaien. Door het in onbruik geraken van het zeismaaien en de opkomst van de bosmaaier met een benzinemotor is de zeis bijna verdrongen als gereedschap.
Ik kocht in 1978 een zeis om in mijn tuin de plekken te maaien waar geen machine bij kon komen. Mijn tuin is 200 meter lang met slootkanten en vele bomen.
Rond het stoomgemaal De Tuut in Appeltern heb ik 30 jaar lang stukjes talud bij het gemaal en de aanwezige sluizen met de zeis gemaaid. Ook deze zomer nog ben ik daar 2 maal 4 uur bezig geweest om de ruigte van begroeiing af te maaien.
Sinds 2 jaar heeft mijn buurman die altijd mijn zeis haarde geen gelegenheid meer om deze te haren hij is 85 jaar en heeft reuma hij zei tegen mij, Jan ik kan het niet meer en weet ook niemand meer die dat nog goed beheerst.
Ten einde raad heb ik de botte zeis met een haakse slijpschijf dun geslepen, hij zag mij op een afstand bezig en kwam met zijn slootzeisje naar mij toe, en vroeg zou je mijn zeis ook even willen slijpen.
Er gaat niets boven het goed haren van een zeis, maar bij het uitsterven van het vak haren doen we het voorlopig het dun maken van de zeis met de haakse slijper. We zijn denk ik de laatste der mohikanen die nog met de zeis maaien.
Zijn gevleugelde uitdrukking van mijn buurman was die jaren met een slootzeisje veel onderhoud langs wegen heeft gedaan. “een vrouw en een zeis moet je nooit uitlenen want ge krijgt ze alle twee dik terug”.
