Voor de jaren 1900 kende men in de landbouw bijna geen machines. Alle voorkomende werkzaamheden moesten handmatig gedaan worden. Zo ook het dorsen van het graan.
’s Winters wanneer er op het land geen werk meer was, werd er gedorst. Uiteraard weer handmatig. Het zelf gemaakte werktuig dat werd gebruikt was streekgebonden. Meestal werd een vlegel, maar ook een gebogen eiken stok werd wel gebruikt.
Niet op de harde vloer
De vlegel was een stok met aan het eind een knuppel die door leren riempjes draaibaar aan de stok was bevestigd. Plaatselijk werd een eiken stok gebruikt die gebogen werd onder een hoek van ± 135 graden en waarvan het slaggedeelte werd afgevlakt. Met de vlegel of stok werd op het graan geslagen om zodoende de korrels uit de aren te slaan. In Gelderland werd algemeen de vlegel gehanteerd. Het dorsen gebeurde op een lemen vloer. De vloer mocht niet te hard zijn, omdat anders de korrels werden stuk geslagen en de vlegels zouden barsten.
De garven werden van hun banden (of zelen) ontdaan en gespreid uitgelegd op de dorsvloer. Dit uitleggen werd wel verschillend gedaan. Ik zal nu de meest gebruikte methode beschrijven, die ook nu nog wordt gebruikt op de Nederlandse kampioenschappen. Het aantal deelnemende ploegen is niet groot. Zo hebben wij nog een groep liefhebbers die jaarlijks met de zicht maaien en met de vlegel dorsen. Op oogstdagen of bij andere gelegenheden worden nog geregeld door ons demonstraties gegeven.
Ritmisch vlegelen
De werkwijze bij het dorsen is als volgt. Het eerste graan wordt op de dorsvloer uitgelegd met de aren in het midden op de dorsvloer, dit is de eerste legger. De tweede legger wordt op de andere kant van de dorsvloer gelegd met de aren op de aren van de eerste legger. Zo hoeft niet de hele dorsvloer gevlegeld te worden, maar alleen het midden waar de aren liggen. Vervolgens wordt er gevlegeld, lopend van de ene naar de andere zijde van de dorsvloer en weer terug. Het meest wordt dit gedaan door 3 personen, zij doen dan de drieslag, maar soms doet men de tweeslag (2 personen) of de vierslag (4 personen). Eerst slaat persoon 1, dan 2 en dan 3 in een ritmisch tempo. Belangrijk is dat men niet elkaar of elkanders vlegel raakt. Dit vraagt wel de nodige vaardigheid en oefening. Wanneer men voor de eerste keer gevlegeld heeft wordt de bovenste legger gekeerd om de onderkant ook goed te kunnen raken. Dan wordt opnieuw heen en weer gevlegeld.
De volgende handeling is dat de tot nu toe onderliggende legger naar boven wordt gehaald en op de tot dan toe bovenliggende legger wordt gelegd. Deze legger wordt dan op dezelfde manier behandeld dan de nu onderliggende legger. Daarna mag men aannemen dat de korrels uit de aren zijn. Het stro wordt nu verzameld en bij elkaar gebonden. Men was er toen erg zuinig op, want het werd voor verschillende doeleinden gebruikt. Zoals voor veevoer, nadat het kort gesneden werd, maar ook voor strooisel, dakbedekking, dokken en zelfs voor matrasvulling.
Het kaf van het koren scheiden
Na verzameling van het stro werd het zaad met de nog aanwezige korte stro- en aarresten bij elkaar geveegd, waarna het met een hark zo goed mogelijk werd gereinigd. De grove resten werden zorgvuldig gescheiden van het zaad en verzameld en ging naar de kippenhokken als strooisel. De kippen konden er eventuele korrels nog uitzoeken, vandaar het gezegde: “Er een graantje van meepikken”. Als het zaad voldoende schoon is wordt het verzameld in jute zakken om het later nog verder te reinigen door het “kaf van het koren te scheiden”. Vroeger gebeurde dat door middel van een platte mand (de wan) waarin zaad werd geschept en buiten in de wind werd opgeschud. De wind blies het kaf eruit en het zwaardere schone zaad bleef achter in de wan. Later gebeurde dat door een werktuig de z.g. wannemolen, waarin de wind machinaal werd opgewekt. Tenslotte kon het zaad naar de molenaar om gemalen te worden voor menselijke consumptie of veevoer.
