Van Oudheidkundigevereniging De Broeklanden te Oldebroek
Schrijfster: Dini van der Velde
Oorspronkelijk in het Wezeps dialet geschreven
Begraven
In de werkgroep dialecten hebben wij onze gedachten eens laten gaan over allerlei zaken rondom de geboorte, huwelijk en overlijden. Daar het tegenwoordig heel anders gaat dan vroeger hebben we een en ander opgeschreven over hoe het vroeger ging. Dit verhaal gaat over het begraven,
Iets schrijven over oude gewoontes en gebruiken rondom een begrafenis is iets heel anders dan iets schrijven over geboorte of huwelijk. Het is een gevoelig onderwerp. Bij een begrafenis waren de buren nauw betrokken. De "burenplicht" is nu bijna helemaal verdwenen. Vroeger werden de naaste buren het eerste op de hoogte gesteld, aan weerskanten 1 deur. Door de buren werd de overledene afgelegd (gewassen en gekleed). Daarna kregen de andere buren bericht. Samen werd dan alles geregeld voor de begrafenis.
1. Eerst moest het overlijden worden aangegeven in het gemeentehuis. In de overlijdensakte stond meestal dat twee buren dat deden. Vaak waren dat jonge mannen vanwege de vrij lange voetreis naar Oldebroek.
2.Dan moest er overlegd worden met de dominee over de dag en tijd van de begrafenis,
3.Daarna kwam het zgn. aanzeggen aan de orde. Het bekend maken en uitnodigen van familie en vrienden voor de begrafenis. Het aanzeggen gebeurde lopend. Als de familie ver weg woonde, bv. in Kampen of Doornspijk, ging men op de fiets. Een eindje voor het te bezoeken adres werd de fiets ergens neergezet en liep men het laatste eindje. Het aanzeggen gebeurde aan de voordeur. Het hele gezin stond aan de deur en de aanzegger deed zijn boodschap ongeveer zo :
"De familie (naam) maakt bekend dat heden is overleden (naam) op de leeftijd van XX jaar. De familie wordt verzocht om de begrafenis bij te wonen en ….dag om10 uur bij het sterfhuis aanwezig te zijn". Als de familie niet uitgenodigd werd zei de aanzegger de laatste zin er niet bij. Het aanzeggen gebeurde in het Nederlands en niet in het dialect. Toen er begrafenisverenigingen kwamen, ongeveer rond de tweede wereldoorlog, kwam er een aanspreker van de vereniging om aan te zeggen. In sommige streken was het de gewoonte dat de buren om de te bezoeken adressen voor het aanzeggen onderling lootte. Er was dan een pet met briefjes met de namen van iedereen. Als de taak gesteld was werd er een lootje getrokken en wist men welke buur dit moest doen. Als men om de een of andere reden niet kon of wilde aanzeggen kon men deze plicht ook afkopen. Dat gebeurde soms door mensen van hoge komaf of door mensen die te druk waren op de boerderij,
4. Er werd geregeld wie de overledene zou vervoeren. Deze persoon was dan vrij van het aanzeggen.
5.Er werd gezorgd voor volgrijtuigen in de begrafenisstoet.
6.Er werd gezorgd voor schenkers, meestal naaste buurvrouwen die voor brood en koffie zorgden.
7.De klok van de Nederlands Hervormde kerk werd geluid. Ongeacht van welke geloofsovertuiging de overledene was.
8.Bij de timmerman werd een kist besteld die door zelfde man werd opgehaald die ook de kist naar de begraafplaats zou vervoeren.
9.De vensters voor de ramen van het sterfhuis werden dichtgedaan. Als dat erg bezwaarlijk was werden ze ook wel naast het raam op de grond gezet. Als de aanzegger een overlijden bekend gemaakt had werd bij de familie ook een venster dichtgedaan. Dit was het venster aan de kant waar de overledene woonde. Soms werd ook de klok stilgezet en een doek over de spiegel gehangen.
10.De dragers moesten worden aangewezen.
De lijkwagenrijder moest zorgen voor een schone wagen, bespannen met twee paarden. Op de wagen vier bos uitgestrooid stro, twee dikke en twee dunne, zodat de kist niet kon verschuiven. De wagen moest gewassen worden en de paarden werden opgepoetst. Op de dag van de begrafenis kwamen 's morgens al vroeg de buurvrouwen om te zorgen voor koffie en brood. Soms werd ook de avond ervoor al brood gesmeerd. De buurvrouwen hadden altijd donkere kleren aan, zwart, blauw of grijs. Ook hadden ze een donker schort voor. Als ze die zelf niet hadden werden die geleend bij familie of buren. De kopjes en de koffiekannen waren niet gebloemd of gekleurd maar blauw. De meeste mensen hadden wel blauwe kopjes en wat ontbrak werd geleend in de buurt. Om tien uur werd de familie aan het sterhuis verwacht. Eerst werd er koffie geschonken en brood op tafel gezet, witte bolletjes met roomboter en kaas. De buren kwamen vaak wat later. Daarna kreeg de dominee of ouderling het woord. Als er veel mensen waren, bij een grote familie, zaten de laatste gasten, meestal de buren, op de deel. Als de dominee of ouderling uitgesproken was werd de kist met het lijk opgetild en door de voordeur naar buiten gebracht en op de wagen geschoven. De kist werd afgedekt met een zwart baarkleed dat eigendom was van de diaconie. Als de voordeur niet open kon werd de kist ook wel door een geopend raam naar buiten geschoven. In sommige streken hadden de dragers een hoge hoed op. In Wezep was dit niet het geval maar in Oldebroek wel.
Toen er begrafenisverenigingen waren werd de overledenen door dragers vanuit de begrafenisvereniging gedragen.
Als de begrafenisstoet van huis vertrok werd de kerkklok geluid tot dat de stoet op de begraafplaats aankwam. De schenkers bleven in het sterfhuis om de boel op te ruimen en de afwas te doen. In Wezep werden dan ook al de vensters open gedaan, In Oldebroek gebeurde dit pas aan het einde van de dag. Als er geen raamvensters waren werd er ook wel een laken voor het raam gehangen. Later werden de overgordijnen dichtgedaan. De begrafenisstoet ging altijd volgens een vaste route naar de begraafplaats. Voorop liep een aanspreker, dan volgde de wagen met het lijk en de dragers. Daarachter liepen de mannen, de vrouwen zaten in de rijtuigen. De vrouw van een overleden man zat ook wel op de lijkwagen, naast de kist. De man van een overleden vrouw liep altijd. Na de begrafenis ging de familie weer naar het sterfhuis. Daar werd weer koffie gedronken en brood gegeten. De dominee of ouderling sloot dan de begrafenis af en daarna ging de familie naar huis. Soms werd er bij een begrafenis ook sterke drank geschonken. In de kerkenraadsstukken van rond 1886 stond dat het gebruik van sterke drank niet nodig was. Dit kan ook gezegd zijn omdat de diaconie soms voor de begrafeniskosten opdraaide. Een paar dagen na de begrafenis overlegde de buren de rekeningen en andere gemaakte kosten aan de nabestaande(n).
Rouw
De naaste familie rouwde soms een lange tijd om een familielid. Dat was te zien aan de kleding. De klederdracht bestond vaak uit zwart met een gekleurde doek of iets dergelijks. Tijdens de rouwperiode was de doek gebloemd donkerblauw of grijs. Vroeger was wit een teken van diepe rouw. Toen de klederdracht wat uit de mode raakte kwamen er lichter gekleurde pakken en jassen. Als teken van rouw hadden ze dan wel eens een zwarter band om de arm of een rechthoek, op de punt, en zgn. wybertje, van zwarte stof op de mouw.
Toen de begrafenisverenigingen meer algemeen werden kwam de burenplicht meer op de achtergrond. Nu is dit vrijwel allemaal verdwenen. Dat kwam ook omdat de mannelijke bevolking vaak verder van huis ging werken en niet zo gemakkelijk voor het vervullen van de burenplicht vrij kon krijgen.
Bekijk het fragment uit onze tv-uitzending over dit verhaal:
