Een koude, maar zonnige en windstille donderdag vroeg in de ochtend, eind februari op het Landgoed Hemmen, ben ik een mooie meidoornheg aan het vlechten. De heg is van onder wat kaal aan het worden en moet in de toekomst gaan dienen als vervanging van het prikkeldraad om de wei, vlakbij het stationnetje Hemmen – Dodewaard, om het vee binnen de wei te houden. Mijn billhook, een soort Engels hakmes om de stammen deels in te hakken, maakt een kappend geluid, en met mijn linker hand buig ik de struik om, teneinde hem naar beneden te buigen en tussen de struiken ernaast in te vlechten. Dan hoor ik het geluid van een bromfiets, prrrr prrr, nee het is een solex….met een leuke jongedame erop. Ze stopt en vraagt nieuwsgierig wat ik aan het doen ben. En of zij het ook zou kunnen leren…..Ik begin aan mijn verhaal, aandachtig luistert ze en stelt belangstellend haar vragen:
Heggen waren nog niet zo lang geleden heel gewoon in het boerenland. Ze deden dienst om het vee binnen een wei te houden of wild buiten een akker. Ook deden ze dienst als leverancier van zgn. geriefhout (voor paaltjes,bezem- en schopstelen etc.) De heggen bevatten vaak doornachtige struiken zoals meidoorn en sleedoorn, wegedoorn, hondsroos en andere soorten. Deze heggen trokken veel insecten, vogels en zoogdieren aan zoals egels, wezels, steenmarter, hermelijn en de das. Als het ware vormden deze heggen linten in het landschap met een grote natuurwaarde.
Na verloop van tijd gingen de heggen gaten vertonen aan de onderzijde en om deze te dichten ging men de heggen leggen en vlechten. Dit deed men door de heg aan de onderzijde in te kappen en naar beneden te buigen en te vlechten. Door oude heggen te vlechten verjongen deze sterk en kunnen weer voor vele jaren mee; een gevlochten heg kan wel 100 jaar oud worden. Vele eeuwen gold het vlechten van heggen als een gewaardeerd ambacht, dat van streek tot streek verschilde. Maar het doel was hetzelfde: een dichte, gevlochten heg was een prima veekering.
In de eerste wereldoorlog ging men massaal over tot het gebruik van prikkeldraad, wat na de oorlog overbodig werd en door de boeren gebruikt ging worden als alternatief voor de heggen die veel onderhoud vergden. Ook gewone hagen en houtwallen zijn sindsdien in grote getale verdwenen.
Later in de 20e eeuw heeft de ruilverkaveling verder teruggang van deze natuurelementen tot gevolg gehad. Als men zich realiseert dat van de ongeveer 200.000 km heggen en houtwallen ( in 2e helft 19e eeuw ) in het oorspronkelijke Nederlandse cultuurlandschap uiteindelijk nog slechts een fractie over is gebleven dan kan men zich inbeelden wat dit voor impact op onze natuur heeft gehad met name in de agrarische gebieden.
Van oudsher komen heggen vooral voor in het gebied van de grote rivieren, delen van Zeeland en Zuid-Limburg. Waarschijnlijk is het aantal heggen toegenomen bij de opheffing van het gemeenschappelijk beheer van landbouwgronden in vroegere tijden. Oude heggen vinden we nog in in het Maasheggenlandschap in Noord-Limburg, waar elk jaar het NK Maasheggenvlechten wordt gehouden. Het heggenlandschap bestond al voor de jaartelling in ons land, Julius Caesar heeft erover geschreven in zijn De Bello Gallico, een verslag van een van zijn veldtochten, dat zijn legers veel hinder ondervonden van de ondoordringbare en deels gevlochten heggen. Vol bewondering gaf hij een nauwkeurige beschrijving van de vlechttechniek uit de lage landen.
Heggenvlechten is een oud ambacht door boeren het gehele jaar en met name ’s winters uitgevoerd om de heggen compacter en dichter te maken en er een ondoordringbaar vlechtwerk van te maken. Als er gaten in de heg zaten dan werden deze gerepareerd. Stammen of takken werden ingehakt, gebogen en om elkaar gevlochten tot een voor het vee ondoordringbaar geheel. Dat onderhoud was zwaar en tijdrovend.
Vandaar de verzuchting ” doornen heggen in orde houden is het slechtste werk dat de duivel heeft uitgevonden”.
In Engeland is het beroep van heggenvlechter erkend en worden er nationale competities georganiseerd. Ruim 15 jaar geleden is het ambacht van heggenvlechten geherintroduceerd in Nederland door enkele pioniers waaronder Lex Roeleveld. Hij is mede-oprichter van Heg en Landschap en probeert daarmee het ambacht te promoten. In Nederland wordt sinds 10 jaar het NK Maasheggenvlechten en andere kampioenschappen georganiseerd. Sinds 2015 is het ambacht officieel aangemerkt als immaterieel cultureel erfgoed.
Inmiddels is er een gilde van professionele heggenvlechters opgericht.
Een uur later stapt de jongedame weer op haar solex, maar niet nadat zij zelf een stuk heg heeft gelegd en gevlochten, na enige oefening zeer voldaan over het eindresultaat. Nooit gedacht dat ze dit nog eens zou doen….wie weet voor herhaling vatbaar….
En weer is Landgoed Hemmen een stukje mooier geworden, een historisch Buiten, sinds de Tweede Wereldoorlog ondergebracht in een stichting die het beheer voor haar rekening neemt. Enkele medewerkers in vaste dienst en een aantal enthousiaste vrijwilligers doen hier veel goed werk.
Na gedane arbeid, voldaan en met nieuwe energie opgedaan in de natuur, ga ik weer op pad naar mijn normale dagtaak…… als fysiotherapeut in Oosterbeek, nu niet met een heg aan de slag maar het menselijk lichaam. In Engeland spreekt met niet voor niets van de Healing hedge, de helende heg, als onderdeel van de natuur die in zijn geheel zo’n geweldig positieve invloed heeft op ons bestaan, laten we er zuinig op zijn en ervan genieten!
