Over de herkomst van het midwinterhoornblazen doen verschillende verhalen de ronde. Was het een oud heidens gebruik om de geesten te verjagen en het licht terug te halen zoals bij de Germanen gebeurde tijdens joelfeesten? Of werd de hoorn gebruikt door de boeren als ze burenhulp nodig hadden?
Uit overleveringen weten we dat tijdens de Eerste Wereldoorlog de midwinterhoorn werd gebruikt om waarschuwingssignalen te geven. In het oosten van het land werden smokkelaars op deze manier gewaarschuwd voor de marechaussee. Ook weten we dat in de Tweede Wereldoorlog de midwinterhoorn als waarschuwingssein werd gebruikt om onderduikers te op de hoogte te stellen als er gevaar dreigde. Tegenwoordig wordt de midwinterhoorn alleen nog vanaf de eerste adventszondag tot Driekoningen gebruikt. Er mag alleen nog op de hoorn geblazen geworden om het evangelie van de geboorte van Christus te gedenken.
Nedersaksische taalgebied
Het midwinterhoornblazen komt voornamelijk voor in het Nedersaksische taalgebied. Als koploper in Twente, maar ook op sommige plaatsen op de Veluwe, in de Achterhoek en in Drenthe spelen mensen op de midwinterhoorn. In Duitsland behoren Neuenhaus en Lage tot dit taalgebied en ook hier is het midwinterhoornblazen populair. In het Nederlandse deel van het Nedersaksische taalgebied zijn ongeveer 800 blazers, waarvan een groot deel in Gelderland, zo'n 350.
Gedragen blazen
Het blazen op de midwinterhoorn kost behoorlijk wat energie. Er wordt nooit tegelijk geblazen, maar wanneer er twee tonen zijn geblazen, luisteren mensen of er ook iemand anders speelt. Deze tijd wordt ook als adempauze gebruikt. Hoort de blazer niets, dan blaast hij of zij de eigen melodie en sluit af met de twee tonen waar hij of zij ook mee begonnen is. Dan dient er een rustpauze te vallen voordat een volgende blazer gaat blazen. Dit wordt 'gedragen blazen' genoemd, waarmee er rekening wordt gehouden met de boodschap die er bij het midwinterhoornblazen uitgedragen hoort te worden.
Optredens
Blazers die niet zijn aangesloten bij een vereniging zullen in de meeste gevallen rekening houden met deze ongeschreven regels. Alleen bij uitzondering wordt er buiten de vastgestelde tijd in het openbaar op de midwinterhoorn geblazen. Een voorbeeld hiervan kan zijn bij de begrafenis van midwinterhoornblazer. Optredens vinden voornamelijk bij kerken en kerstvieringen plaats, zowel overdag als 's avonds. In de schemering klinkt het blazen nog melancholieker, en ook het vriezen heeft invloed op de klank.
In een groep
Het liefst blazen mensen in groepen van vier à vijf personen. Zijn er meer, dan is de wachttijd vaak te lang, zeker als het koud is. De voorman van de blazers regelt de opstelling en de richting waarin wordt geblazen. Het is belangrijk dat de blazers niet te dicht bij elkaar staan. Staan de blazers in een kring met de gezichten naar binnen, dan klinkt iedere hoorn een andere kant op. Om het midwinterhoornblazen het best te kunnen beluisteren is een stille omgeving belangrijk en kan iemand het beste op zo'n 100 meter afstand staan. Als blazers bij vorst in het open veld blazen, kan het geluid van de midwinterhoorn wel tot tien kilometer ver dragen.
Midwinterhoornblazen is relatief eenvoudig te leren. Ervaring is niet beslist nodig en het is gezellig om op deze manier een stuk traditie in stand houden, door mee te werken aan het doorgeven van dit erfgoed. Op 13 december 2013 is het midwinterhoornblazen in de provincies Gelderland en Overijssel door het Nederlands Centrum van Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed opgenomen in de nationale inventarisatie van Immaterieel Cultureel Erfgoed.
Auteur: Bert Bloemert, Federatie van Gelderse Midwinterhoorngroepen
Bekijk de fragmenten uit onze tv-uitzending over het blazen op een midwinterhoorn:
